Eisen aan auteursrechtelijke bescherming van architectuur

Het blijft een strikte basisregel in het auteursrecht: alléén de concrete oorspronkelijke vorm die het resultaat (of de uitwerking) is van een idee, is beschermd en niet het idee zelf of een te vage omschrijving ervan. Dat bleek weer eens in een zaak (Kort Geding Rechtbank Gelderland 21-02-2023) tussen een architect en een opdrachtgever voor wie de architect een schetsontwerp had gemaakt t.b.v. een woning op een door de opdrachtgever aan te kopen stuk grond. Ik noem de opdrachtgever verder ‘gedaagde’, omdat de architect hem in rechte betrok nadat deze vond dat hij met zijn ontwerp aan de haal was gegaan.

Opdracht

Het bedoelde schetsontwerp was aanvankelijk op verzoek van gedaagde door de architect gemaakt om later als uitgangspunt te dienen voor een definitieve opdracht van gedaagde aan de architect om voor hem op basis daarvan een woning te bouwen. Daarover werd een uitgebreide correspondentie gevoerd inclusief uitwisseling van bouwtekeningen met plattegronden voor de nieuwe op het perceel te bouwen kubistische woning.

Betaling

Gedaagde betaalde de architect voor zijn diensten en gebruikte de tekeningen met medeweten en medewerking van de architect voor het verkrijgen van goedkeuring van de welstandscommissie van de gemeente in kwestie. Dat verliep probleemloos.

Bouwaanvraag

Daarna – nadat gedaagde een bouwbedrijf (Finnlogs) had ingeschakeld en een offerte had gevraagd – ging het mis. De architect liet de opdrachtgever weten, dat Finnlogs geen bouwaanvraag kon indienen met zijn ontwerp in verband met zijn auteursrecht daarop. Vermoedelijk heeft dat de relatie tussen partijen bekoeld. Gedaagde liet daarop de architect weten, dat hij door Finnlogs een (nieuw) bouwplan had laten ontwikkelen en verder geen gebruik meer zou maken van zijn diensten noch van zijn ontwerp, met respect voor zijn auteursrecht.

Koopovereenkomst

Gedaagde en Finnlogs sluiten daarna een overeenkomst m.b.t. de koop van op maat gemaakte bouwelementen voor de bouw van een woning en het leveren van diensten zoals het indienen van een omgevingsvergunning. Intussen had de architect het ontwerp zoals dat gebruikt was voor het verkrijgen van een vergunning bij de gemeente opgevraagd en maakte daaruit op, dat het ging om zijn ontwerp. Hij beschuldigde gedaagde van inbreuk op zijn auteursrecht.

Aanvaring tussen partijen

Er volgde correspondentie tussen de raadslieden van partijen, inclusief die van Finnlogs. Die laatste stelde dat hij (mede)rechthebbende was op het ontwerp. Ook stelde hij op grond van een uitgebreide vergelijking tussen beide ontwerpen dat het ontwerp van Finnlogs nieuw en oorspronkelijk was.

Rechtszaak

De zaak komt voor de rechter. De vraag is in de eerste plaats of het ontwerp van de architect voldoende aanspraak kan maken op auteursrechtelijke bescherming. Want zonder die bescherming kan van inbreuk immers geen sprake zijn.

Eigen oorspronkelijk karakter

De rechter geeft eerst aan - onder verwijzing naar de rechtspraak van het Europese Hof van Justitie – aan welke voorwaarden voor auteursrechtelijke bescherming moet worden voldaan. Het moet gaan om een voortbrengsel met een “eigen oorspronkelijk karakter”, die het “persoonlijk stempel van de maker” draagt. “Creatieve arbeid” is essentieel. Het werk mag niet “te gewoon” zijn, de vorm mag niet bepaald worden door een “technische functie”.

Verweer

Het verweer van de architect is, dat hij auteursrecht heeft, waarbij hij zich met name beroept op bepaalde kenmerken in zijn ontwerp zoals de indeling van de woning in een “doosje-verbinding-doosje” en het samenspel tussen de verschillende ruimtes. Hij doet ook een beroep op “het kleurverloop van de verschillende ruimtes van “licht naar donker”, waarbij de woonruimte het lichtst is, de tussenruimte donkerder en de slaapvertrekken het donkerst.

Te algemene bewoordingen

De rechter is van mening, dat de architect in te algemene bewoordingen zijn auteursrechtelijke bescherming inroept. Hij vindt, dat deze kenmerken op zichzelf niet in aanmerking komen voor auteursrechtelijke bescherming. De concrete uitwerking van die kenmerken, die tenminste nodig is voor auteursrechtelijke bescherming en de onderbouwing van die concretisering ontbreekt. De rechter komt daardoor niet eens toe aan de vervolgvraag of het ontwerp wel voldoet aan de voorwaarde van voldoende oorspronkelijkheid en bij voorbeeld niet te veel leunt op het al bestaande erfgoed.

Indeling van de woning

Hoewel de rechter verder - bij gebrek aan concrete onderbouwing door de architect - geen oordeel meer zou hoeven geven over het oorspronkelijkheidsgehalte van het ontwerp, doet hij dat opmerkelijk genoeg toch. Ook een bewezen “oorspronkelijkheid” als gevolg van indeling van de woning - waarbij de architect aanvoerde dat hij daarbij ondanks vele vormgevingsalternatieven de “footprint” had gevolgd van de vorige (inmiddels gesloopte) woning – kwam er niet door. Alleen met die overweging zonder verdere concretisering, kon de woning niet zomaar bogen op een “oorspronkelijk karakter”, aldus de rechter.

Conclusie

Zijn conclusie - in zijn woorden - was, dat “bij gebreke van afdoende onderbouwing …. vooralsnog niet gezegd kan worden dat sprake (is) van een werk als bedoeld in de Auteurswet en het/de ontwerp(en) van (de architect) thans niet in aanmerking komt/komen voor auteursrechtelijke bescherming”.

Advies

Belangrijkste les: wees bij de stelling dat een werk auteursrechtelijke bescherming toekomt scherp op de beschrijving van het object althans de beschrijving van de elementen die onderdeel uitmaken van het object waarvan men wil bewijzen dat deze voldoen aan de voorwaarden van auteursrechtelijke bescherming. Verzandt niet in algemene termen en vermijdt zoveel mogelijk modieus jargon omdat deze per definitie al gauw te veel gericht zal zijn op niet beschermde stijlelementen.

Ontbreekt de grondslag voor auteursrechtelijke bescherming, dan zakt de hele zaak bij voorbaat door het ijs. En dat is jammer, niet alleen vanwege de kosten maar ook omdat het heel goed mogelijk is, dat er bij voldoende grondslag wél sprake is van een inbreuk. Bijkomend voordeel is dan dat dan ook de gemaakte advocaatkosten teruggevorderd kunnen worden.