Film A Hero van Asghar Farhadi in opspraak vanwege aanklacht plagiaat

De Volkskrant van 14 april jl maakte melding van opspraak van de Iraanse film A Hero wegens plagiaat. De film is van de wereldberoemde Iraanse regisseur Asghar Farhadi en is bekroond met de Grand Prix in Cannes. Omdat er wel vraagtekens te plaatsen zijn bij de beschuldiging, is een korte analyse van wat er aan de hand is, op zijn plaats.

Plagium

Maar eerst, wat is plagiaat eigenlijk? Het woord ‘plagiaat’ is afkomstig van het Latijnse ‘plagium’ dat ‘kinderroof’ betekent en staat voor het stelen van andermans geestelijk eigendom. Het woord ‘plagiaat’ komt niet de Nederlandse Auteurswet voor en heeft daarom ook geen directe auteursrechtelijke betekenis. Plagiaat in de zin van ‘diefstal van het werk van een ander’ kán een inbreuk op het auteursrecht zijn, maar dat hoeft niet per se het geval te zijn. Zo zal het ongeautoriseerd gebruik maken van een werk waar geen auteursrecht op rust geen auteursrechtinbreuk kunnen opleveren. Als het auteursrecht bij voorbeeld verlopen is (70 jaar na de dood van de maker) of als het gaat om een werk dat niet voldoet aan de daaraan door de auteurswet gestelde voorwaarde van ‘oorspronkelijkheid’, dan kan er geen sprake zijn van auteursrechtinbreuk. Dat neemt niet weg dat er dan misschien nog wel sprake kan zijn van plagiaat. Het idee (concept) voor een werk kan b.v. zodanig één op één aantoonbaar gestolen zijn, dat dat zonder een auteursrechtinbreuk op te leveren nog wel als 'onrechtmatig' kan worden aangemerkt.

Het script van A Hero

Terug naar de film. Daarin vertelt de regisseur het verhaal van een gedetineerde die op verlof is en een portemonnee met goudstukken vindt. De man heeft schulden en de vondst brengt hem op het idee - hoewel hij weet wie de eigenares van de portemonnee is - om die met zijn vondst af te lossen. Als blijkt dat de waarde van de goudstukken is gedaald en onvoldoende om de schuld af te lossen, ziet de man van zijn plan af en retourneert de portemonnee aan de vrouw. Het verhaal gaat de ronde en de man wordt als een held beschouwd. De buurt waar hij woont strijdt voor vervroegde vrijlating. Maar er wordt ook getwijfeld aan de nobele bedoelingen van de man.

All winners, All losers

Laat de essentie van dit verhaal nu ook zitten in een documentaire van een zekere Masidahe, een vrouw die deel had genomen aan een workshop van Farhadi. De betreffende documentaire All winners, All losers gaat ook over een gedetineerde die gevonden geld terugbracht en tot held wordt uitgeroepen. En het verhaal speelt zich eveneens af in de omgeving (Shiraz) waar ook de film van Farhadi gesitueerd is. Geen toeval zou je zeggen.

Herkomst van het script

De deelneemster aan de workshop dient een klacht in en een juridische procedure volgt. Farhadi gaf in Cannes waar zijn film werd vertoond desgevraagd aan de pers toelichting op het gebeuren en deed de herkomst van zijn scriptidee voor A Hero uit de doeken. Hij deed verslag van zijn al langer bestaande belangstelling voor heldendom met verwijzing naar Brechts Leven van Galilei met toevoeging van een citaat daaruit ‘Wee het land dat helden nodig heeft’. Later verzamelde Farhadi volgens zijn zeggen, nieuwsberichten over mensen in Iran die plotseling door het verrichten van een goede daad held werden.

Workshop

Die verhalen gaf hij in zijn workshop mee aan de deelnemers met de opdracht daar iets mee te doen. En zo ontstond dus All Winners, All Losers wilde Farhadi maar zeggen, daarmee suggererend, dat het idee van hem was en zijn film onmogelijk plagiaat kon zijn van de documentaire van Masidahe. Nog sterker, Farhadi voelde de bui kennelijk al hangen en had zijn leerling voorafgaand aan de opnamen van A Hero gevraagd te verklaren dat het idee voor haar documentaire van Farhadi was. Dat deed zij, naar haar zeggen, uit angst voor de grote meester.

Inbreuk auteursrecht?

De zaak is in Iran nog onder de rechter, maar het kan niet anders of de auteursrechtelijke vraag of hier sprake is van auteursrechtinbreuk komt hierbij aan de orde. Ik denk dat daarvan - afgaande op de informatie die we hebben - geen sprake is, eenvoudig omdat het hoogstens lijkt te gaan om het overnemen van een idee voor een script en niet om de concrete uitwerking daarvan in de door Farhadi daaraan gegeven vorm. Met andere woorden als Farhadi al iets heeft overgenomen - wat door hem wordt betwist – dan is dat slechts een auteursrechtelijk onbeschermd idee en niet een auteursrechtelijk beschermd werk.

Onrechtmatig handelen?

Iets anders is, dat Farhadi onrechtmatig zou kunnen hebben gehandeld door het idee van zijn leerling bijna één op één over te nemen. Of daarvan sprake is zal voor een groot deel afhangen van de feiten. Misschien had Farhadi, als het scriptidee inderdaad van zijn leerling afkomstig was, er verstandig aan gedaan daarover met haar afspraken te maken. Vermelding van haar naam bij de aftiteling van de film was dan wellicht een optie geweest en had dan veel ongenoegen en bijkomend juridisch gesteggel (Farhadi heeft Masidahe ook nog in rechte beschuldigd van laster) kunnen voorkomen. Wat zal het worden? Ik vrees "All losers". Wordt vervolgd.