Maakte kanselier-kandidaat Baerbock zich schuldig aan plagiaat?
“Kandidaat-kanselier Baerbock onder vuur vanwege plagiaat”, zo ongeveer luidde de kop in NRC van 3 juli jl. Zij begeeft zich wat plagiaat betreft in het gezelschap van een andere politica, Marine Le Pen, die een paar jaar geleden ook al van plagiaat werd beschuldigd. Ik weidde daar destijds het volgende blog aan.
Als politici van plagiaat worden beschuldigd dan weten ze wat ze te wachten staat. Politiek en plagiaat gaan niet goed samen. Tegenstanders liggen op de loer, erop uit het slachtoffer in een kwaad daglicht te stellen en hun positie te verzwakken. In het geval van Baerbock betekent dat zelfs dat haar kansen om bondskanselier te worden, afneemt.
Marine Le Pen
Bij Le Pen betrof de beschuldiging het overnemen van delen van een toespraak van haar rechtse rivaal François Villon. De overname had niet alleen betrekking op de tekst maar deels ook op de intonatie waarmee Villon zijn toespraak hield. Het nogal gekunstelde verweer van Le Pen was dat er met een knipoog naar de gelijkenis moest worden gekeken. In juridische termen zou je kunnen zeggen dat zij zich beriep op de auteursrechtelijke uitzondering waarbij het gebruik maken van het werk van een ander als parodie is toegestaan. Er gelden dan wel voorwaarden die Le Pen gemakshalve over het hoofd zag.
Plagiaat en auteursrecht
Voordat ik op de kwestie Baerbock kom eerst de vraag wat plagiaat eigenlijk is. Het woord komt in de auteurswet niet voor. Wikipedia zegt: “Plagiaat of letterdieverij is het overnemen van stukken, gedachten, redeneringen van anderen en deze laten doorgaan voor eigen werk”. Er hang om plagiaat (dieverij) daarom ook een zweem van morele strafbaarheid. Dat is tegelijk het verschil met auteursrecht. Iets kan plagiaat zijn zonder een inbeuk op auteursrecht op te leveren en iets kan een inbreuk op auteursrecht zijn zonder plagiaat te zijn. Het gebruik van iemands werk en de indruk wekken dat het van jou is, is bij voorbeeld geen inbreuk op het auteursrecht als de maker van het betreffende werk langer dan 70 jaar geleden is overleden en het auteursrecht dus vervallen is. Maar het is wel plagiaat. Het werk van een levende auteur met naamsvermelding maar zonder toestemming gebruiken is geen plagiaat, maar wel inbreuk op het auteursrecht. Terug nu naar Baerbock.
Benarde positie voor Baerbock
NRC 3 juli jl doet verslag van benarde positie waarin Baerbock als lijsttrekker voor de Groenen en kandidaat-kanselier is terecht gekomen onder meer door het plegen van plagiaat.
Wat had zij gedaan? Zij heeft onlangs een boek gepubliceerd met de titel “Jetzt. Wie wir unser Land erneuern”. Een zogenaamde plagiaatjager (ja, die bestaan) had het boek door de plagiaatsoftware gehaald en ja hoor het boek bleek bepaalde passages te bevatten die uit andere publicaties waren overgenomen. Zo staat er in het boek een zin die zonder bronvermelding is overgenomen uit het tijdschrift “Internationale Politik”, daarnaast nog twee zinnen uit de Tageszeitung en nog een deel van een zin afkomstig van Wikipedia.
Citaatrecht en bronvermelding
Plagiaat of auteursrechtinbreuk? De enkele zinnen die Baerbock zonder bronvermelding heeft overgenomen lijken afkomstig van levende auteurs wat zou wijzen niet op plagiaat, maar op auteursrechtinbreuk, tenzij er sprake zou zijn van een de auteursrechtelijke uitzondering. Zo is het gebruik van korte citaten soms toegestaan, maar dan wel met bronvermelding. Baerbock had dus – ook als het om rechtmatige citaten ging - in elk geval in haar boek moeten verwijzen naar de herkomst van de zinnen die zij overnam, bij voorbeeld zoals ik dat zelf hierboven deed waar ik de definitie van plagiaat uit Wikipedia aanhaalde. Een kort citaat als onderdeel van een eigen betoog is toegestaan. Beetje dom van Baerbock om dat niet te doen.
Plagiaat of auteursrechtinbreuk
Zij zal vermoedelijk niet de bedoeling hebben gehad om het publiek te misleiden en te doen alsof die zinnen van haar waren. Maar ja, daar moet je dan zeker als politicus wel duidelijk over zijn. Want je tegenstanders rollen natuurlijk over je heen. Dat blijkt ook uit de commentaren op Bild en Focus en in Der Spiegel en de Sueddeutsche Zeitung. Achten de meer rechts georiënteerde media het gedrag van Baerbock een “doodzonde”, de meer progressieve media vonden het allemaal maar veel geschreeuw en weinig wol. Geraadpleegde juristen zagen er in ieder geval geen plagiaat in, wat ik met ze eens ben. Mogelijk een lichte vorm van auteursrechtinbreuk, waarbij de auteurs van de betreffende zinnen zich vermoedelijk niet eens gemeld hebben.
Onjuiste argumenten
De argumenten die de juristen gebruiken zijn wel bedenkelijk. Het argument “te kort of te feitelijk” is onzin. “Kort” moet een citaat juist wel zijn om door de beugel te kunnen. “Te feitelijk” is afgezien van het misplaatste “te” ook al onjuist. De enige vraag die wel speelt is, of de zinnen voor wat betreft tekst en woordkeuze voldoende oorspronkelijkheid bezitten.
Het verweer van Baerbock zelf dat ze “geen non-fictie boek of een wetenschappelijk werk” pretendeert te hebben geschreven snijdt ook al geen hout. Nog sterker zij ondergraaft daarmee haar eigen argument. De citeervrijheid is nu juist bestemd voor onder meer uitingen van wetenschappelijke aard. De Auteurswet breidt dat uit tot ‘uitingen met een vergelijkbaar doel’, dus haar publicatie zal daar met enige ruimhartigheid ook wel onder vallen, maar het gebruikte argument klopt in elk geval niet.
Les
De les uit het voorval is denk ik vooral dat je zeker in een kwetsbare positie moet opletten dat je je aan de regels houdt. Anderzijds zijn fouten menselijk en daar moet, in zijn algemeenheid gezegd, niet al te rigide mee worden omgegaan en zeker niet worden aangegrepen om mensen daar nodeloos en buitenproportioneel mee te beschadigen.
Comentarios