Zijn de wijzigingen in het werk van Roald Dahl auteursrechtelijk toegestaan?

“Het geestelijk eigendom van Roald Dahl is verkwanseld, en dat mag zomaar”. Zo begint Aleid Truijens haar column in de Volkskrant van 21 februari 2023. In wezen luidt haar vraag of er als gevolg van het aanbrengen van de gewraakte wijzigingen in teksten van Roald Dahl sprake is van inbreuk op zijn auteursrecht. Zij neemt het woord “auteursrecht” daarbij niet in de mond. Reden te meer om het ook van die kant specifieker te bekijken. En met name de vraag te beantwoorden of die veranderingen in auteursrechtelijke zin inderdaad “zomaar mogen”, zoals zij veronderstelt. Ik beantwoord de vraag op basis van het Nederlandse auteursrecht.

Persoonlijkheidsrecht

De auteurswet is behalve een instrument om er inkomsten mee te verwerven ook een instrument om in te zetten tegen de aantasting van een werk als daarmee de goede naam van de maker in het geding is. Ook het aanbrengen van veranderingen in een werk is niet toegestaan, althans wanneer de auteur daar een redelijk bezwaar tegen heeft. Het gaat hier om het zogenaamde persoonlijkheidsrecht van de auteur, ook wel – en niet voor niets - het “morele recht” genoemd.

Aantasting

Gelet op de aard van de wijzigingen is er in dit geval geen twijfel over dat die als een aantasting kunnen worden aangemerkt. Zij wijzigen op ingrijpende wijze de aard van het werk. Zou Roald Dahl nog leven dan zou hij zich met een grote kans van slagen op grond van zijn auteursrecht kunnen verzetten tegen de wijzigingen. Maar Dahl is in 1990 overleden.

Testament of codicil

Hoe zit het als de auteur is overleden? De auteurswet bepaalt als hoofdregel dat de nabestaanden tot 70 jaar na het overlijden van de auteur het auteursrecht kunnen uitoefenen. Maar voor het persoonlijkheidsrecht ligt dat anders. Het persoonlijkheidsrechtelijk deel van het auteursrecht werkt na het overlijden van de auteur alleen door als hij het per testament of codicil heeft nagelaten. Van die mogelijkheid wordt zelden gebruik gemaakt. Ook Roald Dahl zal dat vermoedelijk niet in een testament of codicil hebben opgenomen. Maar je zou wel de redenering kunnen volgen dat er (aantoonbaar) geen twijfel over kan bestaan dat Roald Dahl zich bij leven te vuur en te zwaard tegen de wijzigingen zou hebben verzet en dat die (te bewijzen) wetenschap mogelijk zou kunnen gelden als een stilzwijgend codicil.

Onvervreemdbaar recht

Maar dan doet zich nog steeds de vraag voor wie die laatste wil hier dan uitoefent. Als ik het goed heb begrepen, hebben “de” nabestaanden van Roald Dahl de rechten in 2021 verkocht aan Netflix. Omdat het persoonlijkheidsrecht onvervreemdbaar is zou het recht van de rechthebbenden (in feite een plicht) om zich tegen de aantasting te verzetten daar echter geen onderdeel van uitmaken. Netflix gaat hier niet over, moet je concluderen. Gelet op de stilzwijgende wilsverklaring van Roald Dahl hebben en houden de nabestaanden de verplichting zich tegen de aantasting door derden te verzetten.

Dahl Story Company

Maar de zaken liggen gecompliceerder en er blijken afhankelijk van de feiten (die overigens nog wel geverifieerd moeten worden) verschillende scenario’s mogelijk. Óf de nabestaanden zijn eensgezind betrokken bij de aantasting, waar het naar uitziet als het waar is dat Uitgever Puffin en de kleinzoon Luke Kelly als baas van de Dahl Story Company en verondersteld vertegenwoordiger van de familie hebben samengewerkt bij de aanpassingen. Vastgesteld moet dan worden dat de nabestaanden hun verplichting ter zake niet nakomen. Óf de familie is niet eensgezind en er zijn nabestaanden die het willen opnemen voor het persoonlijkheidsrecht van de schrijver. Er zou dan sprake zijn van een conflict binnen de familie. Duidelijk is in elk geval dat óf Netflix óf een andere verkrijger van de rechten van Roald Dahl nimmer het recht kan hebben verkregen – ook niet van een of meer nabestaanden - om zodanige wijzingen in het werk van Dahl aan te (doen) brengen dat daarmee zijn werk wordt aangetast.

Vertalingen

Vraag is wat de vertalers en de Uitgever van de Nederlandse vertalingen van de boeken van Dahl (Uitgeverij De Fontein) hiermee kunnen (of moeten). Interessante vraag hierbij is wat er zou gebeuren als de vertalers (en uitgever) vasthouden aan de oorspronkelijke (door Dahl gewenste) bewoordingen en uitingen. Zouden de Roald Dahl Story Company en/of Netflix zich dáár weer met succes tegen kunnen verzetten? Het probleem is natuurlijk dat het exploitatierecht en het persoonlijkheidsrecht in de praktijk vaak hand in hand gaan en de rechthebbenden hun toestemming tot verveelvoudiging (in dit geval in de vorm van herdrukken of bewerkte nieuwe drukken) zouden kunnen weigeren en aldus als breekijzer zou kunnen gebruiken om hun zin te krijgen. Of niet.

Voorlopige observaties

Nadrukkelijk gesteld, dit zijn allemaal nog voorlopige observaties, maar in ieder geval niet met de conclusie van Aleid Truijens dat het geestelijk eigendom “zomaar” kan worden verkwanseld. Misschien kan er toch nog uit misschien onverwachte hoek een spaak in het wiel worden gestoken. Of daarmee definitief succes kan worden geboekt is de vraag.